60001 8090X
Digitized by
Digitized by Google
Digitized by Google
©tlcjic&te
bt$
Urfertina#, gortganga an b iBerfalJ*
Btffeitf^afffett
in
©rmjimrani) un& stem
eon
Sjinjtop!) Sttetnerl
Mmtlitm fearer ter ®rftwti<&rit in ©Jrrlnjnr.
3»ei)tet 58anb.
qnoque apes debemui imitari, Jr quaecunque er
leftione congefllmus, feparare. Melius enim difti
»»ntur. Deinde adhihita ingenii noftri eura, & fa,
in uaum faporem varia ilia libamenta confundere : ut
t apparuerit, unde fumtutn fit, aliud tamcn effe
unde fumtum eft, appaicat. SENEC.
£ e m g o,
•m Serfage bet SJtyerfdpn Sbudfianblung, 178 a.
: nv4.1l?.
• 1
Digitized by Google
f8 JAN 33
**> .
**' • ■+ 1 *
I ; 4
«)r£ : .• ^
•< : <j
.*.*•
Digitized by Google
Solj(0orett t
b e in
I
|>wn ©crimen 3«(lijratj>
$ fit t e r,
totbmeC
Meftn jwepten Sjjetl,
0 1 $
cin JEtenfmal fei'iter SDcmf&arfeit
fdt
t>ic bidro ^rofcen bon §rwnbfcf>afft unb ©eroogen^eif,
nt\d)e ti unb bie ©einigcn
MR
JDemfeibcn
empfangcn Ijaben,
bet SSetfaffet.
Digilized by Google
II
£8 o t t e
man aufmerffam liejl, Ifo'toirb man 6alb finben,
Dajj Die ©efd)id)te Der ©ried)ifd>en, mie Die allcr
iibrigen 33clfer , lauter UrPunDe n ober SSelege $u
Diefem ©runbfa^e Dee ©ofratifc&en ^M)ilofop()te
entfjattO an Dejfen 3Bal)rIjeir man nur alsDann
jroepfefn fonnt'e, roenn man ba$ irbifcfje feben,
ober Den furjen 2!bfd)nitt DeS 2)afepn$ einjelner
^erfonep , Den roir ju ftberfftauen im ©tanbe jtnD,
in Der §?rne betradprete. ©o!d)e Srocpfel rourben
ober nie ent(tanben fepii, ibenn roir, roie ^Iato
fagt; einen jeDen ©ered;fen unD Ungeredjten big
on Da$ £nbe feiner £aufbaf)n oerfoigen Pbnnten,
SBir rourben alSDann bemerfen, Dafj Der tinge*
red)te, Dejfen ©(uc£ egn mmMw&ewit eineg
afleS regierenben Obn^f^r# jiVfef^cpien , julejt
otle Die ©djmad) unD Ouaalen bulDen mujfe, non
Ibeldjen er t&brid)t wafjnte, bafe fie Die 33eg^jj*«
rtnnetEbartTugenD fepen? unD bafc bingegeribe r
leibenbe‘©ered)te, Deffen'£>rangf*le Peril Sinfcfcetnc
tm# attffdgerinnen unD S^ginnen roiDer fine
gbttlidje SSorfebung tuaren, am €nDe werDe ge.
crbnt UnD befofjnt roerDen 4 > • <£benDtefe gro§c
SBafjr&eit ober, n>eld)e Durd) Die ©efd)id)te einjek
wr 3Renfcb«n auf Diefer <£rbe nur unboflfommen
Denbefen, ober oft gar erfdyfittert toirD, wirb
Durd) Die ©efd)td>te oiler SS&lferunb ©taaten, Die
man Don i&rer ©eburt ail bi$ feu ifjrer Sluflbfung
Deobacfcten fann, unmiDerfpiecplid) bdrgetjjan.
V'-.
Ill
© 1) t y f * 'b •#.
&{(e ^af>f6uc6cr ber Sftenfdj&eit lefjren , brifj 23tf»
(igfeir nnD0eied)tigfeit Die @anlen ber offenrlicbm,
nne $fta§igfeit tint) 9?ed)tfcf)affenfjeit , Der 38oljl*
fart cinjelner ^rfanen faxn, unb baO 33ebrticfung
m ^nnern , unb ©etbafttfjangfeit gegen $rembe
eben fo unbevmeiblirf) €ntfrnftung unb Unter=
gang non @taaten , aid Unmdfngfett ober 23erbre.
d)en &ranff)eiten unb £ob einjelner ^DJenfd^ert
nad) fid) jiefjen. £)iefe ©cfejc ber ©eijtertpelt,
nad) tbdicn bic 0d)irffale bon ^enfdjen unb
SQblfern beftimmt tberben, ftnD eben fo unroanbel*
bar, unb fjaben eben fo roenig ?Iudnal)men , a!$
bie ©ef rje ber 33etbegung, nadj rceldjen Die Ijimm.
ftfd)en (£6rper in ifjren ^reifen geljalten unb 5erum
gefufjrt njerben. £)ie ©ottfjeit, fagt ^Mato in
fetnen ©efejen *), Ijat ben ftnfang, bad Vittel
unb (Enbe oiler £>inge in iljrer #anb, unb gef)t
o&ne SBanfen ben geraben $8eg ber 9?atur fort.
3(jr folgt bie ©ereebrigfeit, bie 5Kid)terinn attec
beijenigen, roelcfte bie g&Iflidjen ©efe&e beleibigen.
3Ber alfo g(iicflid) fepn tbifif, ber mrt befd)eiben
unb bemutfjig in ifjre $i#apfen. ©iejenigen (jin»
gegen, bie entroeber bon ber ©rbfte iljrer 0veid>
burner, ober bem Slbel iljrer ©eburt, ober bet
^raft unb ©dibnbeit i^ier 3ugenb aufgeblafen,
fid) roeigern , ber ©ottpeir ju folgen , aid roenn
fie nidit allein fetnen $filjrer brattebten, fon»
bun bie $uf)rer bon anbern tberben fbnnten/ foldje
a 2 Xfjo*
•* *)*v. 54a*
Digitizec
j by Google
JV SB o r t •,« ft t.
9 •* * X
$(joren fbnnen jroor cine jfaftonq ficfi tint) onberti
ipreg ©(eid)cn ertpa# $u fepn Dunfcn , uttD glcidj
unbdnbigen ’pferben itulb umfoer‘p> mgen , uttb u.tn
(id) fcblagen; ollem fie toerften bod) qmvt? ;utejC
ber ©eredmgfeu burd) i$ren , ooer ibrer £aufee
unb SBoterjiabte Unterqang Die ©cpulb if)rer &er*
getjungen bejabien mujfen,
3$ fa&e in biefem, toie in betn erften &anbe,
bie ©efdnc&te ber ©rud)i|d)cn 336lfer , bprftfi ( qiidj
beg Sitbenienfifcben, mit Der ©efducbte ber Jftilb*
fopbie Derbunben, nid)t nur, roeil bepbe m eitiem
geroifien ©rabe unjertrennlid) finb, fonbern tocil
id) and) nirgenW Die urfprunglicbe S8eifajfnng , bie
«Umdlid)en Serdnberungen , unb Die toamuig
beg $ltbemenfi|d)en unb ber ubrigen 6taaren , Die
tuabren Urfadjen unb ©erbuibung ber nndmqilen
SSegebenbeiteu , bie (EftnraFtere ber Dorne&mften
#elben unb ©faartmdnner, bte SKeoolwiouen in
bitten, 5t)enFacien , #anbel unb SBo&ifiaben&eit,
unb enblid) bie oug enblofen mnern SefNimuigen
unb ougtudrrigen ^frieqen erfolqenbe 9?ci armuitg
unb <£ntf rdftunq bon ©ried)enlanb ricbtiq unb bofl*
fldnbig qefcbilbert gefunben babe. Stteme ©emdlbe
arbeitete id) ntdit bio§ nod) 2ln(eirung ber ©ned)i*
($en ©efdridnfdueiber , (onbern borifiqlid) nadj
pen @d)ilbeiunqen ber CBeltiveifen unb SRebnec
; ou6 , oug roeldjen lectern id) bie ibid)tigjhn 3iige
genonimen babe. bin jufrieben , n>enn Com*
pojirion unb Coiorir nur einiqermogen ber
nung entfpcec&cn, furberen ^uptigfeit icf) eben fo
..it .viufter-
SB o * 1 1 b $. x
V
l\it>erffdjffid> , of* irqfnb ein Sttaftfer f&r tit Sticjjo
tigfetr fcmet ©eradblbe einfW>en fann *). 1
2tud) in oer ©ef<t>id)te Der ^btlolop^ie 6in
Wb beftdn&ig ber S&te&oDe gefolgf, bie id) ini erftrn
St'eil beobad)fer foatte. 3d) fja6e iidmlid) aU<
SBerfe unfc Itcberbfct&fel tvr 3fldnner, »on benett
id) reben roollte, pon neuem md>r mirein, fonbern
nufpmalen burcbael^n iinb totrdiqetXHfct, . unge»
ad)tct id) fie fonfr border fd»n oftgelejcnunD burcfo
• a i •" geDacfct
•) 3«6 fab e mi* bemibt, alleiitbalBen ber BrimAttmtf,
fe pier alt migli*, tren ju bffi&rn. 2Benn man ft 4
liefer ©enauigfett, oBtte we(*e feine wafjre ©efcbt*rf,
Weber von ©itten, no* von ©taattverinberungeit,
no* von ©ege&en&eitf n , ©Colt finbet, ibtxfabt, fo
gef*ie&t t$ entweber aut Unf^ig^it, ober and Una
WiffenBeit, ober ant SrJg&cit, ober aut alien brepew
U»«*en jnfammeagenommefl. Urn abn biefen 93cr<
ba*t von (fd> aBjuleljuen, wenbet man #ot, bag fine
folcbe ©rnauigfett ui*t rafglt* fep, roeil baraut, bag.
tin ©*riftfteiler iigenb tintr ©itte u. f. m. juerff eta
wJBne, nkbt folge, bag fie erft in ober furj vor be»
geifalter biefet ©*rlftftellfrt entflanbea ftp. — ®p
bat «Btt fi-in pernftnftiger SWenf* j* gefalcffen, uttfr
wan verwanbelt bat, mat man *un follte, in fine
Ungemmtbeit , nur nm ti ui*t tBun $u burfm. ©oil
ober fann man an* bann ni*t ba $eitre* nun# folgen,
wenn oft t>ief<lbige*i ©*rlft(feller in nerfcbte&enen
SBerfen gegenmSictige ©Irten nnb ©erfafflingen anf
cntgcgengefegte 8rten Bef*reiBen , ober wenn (It fagen,
bag ti jh ber 5Mter nnb SBorfafcrea geiten anberf,
alt ju ben i&rlgen war, ober bag biefe ober iene^Jerfon,
ober£anblung unb SBegebenBeit, fo(*e ®irf ungen B<re
*orgeBra*t $«be? — 2Benn man abet in aBen Jf&fett
bie geiten ri*tig unterf*eiben mid , fo mug man frrg*
(i* ni*t nnr bat geitalter von ©*riftgeUern , fonbero
an* bie geiraltet ifcrer p* oft lviberfgre*ei*ni SBerfe
in BrfUmmen wijfcn.
Digitized by Google
VI
tO> a 1 1 1 b e/
gebadjt batfe. . 2fucb babe idj nieeinen 9©tbi*&f
auSjuarbeirim ongefangen , beoor id) nicbi . bad
©anje georbnef unb tiberfc&aul batte. IDiefe 3m.
orbnung unb 58erbinbung cincr groj?en Sftenge t>on
gacttd, bie idjmdrt, tt>tc politifcbe ©efcbiduicbrefr
6cr , in gunjen & lumpen bepfammen fanb , fonbern
cm $e(n mubfam uuffucben, ;ufnmmeutragen unfc
on einanber reiften muj!e, iff bee fd)roerjte
meiner Slrbeit, unb perlangt piele Pergeblicbe obee
trabequeme (£ombinationen ber Porbanbenen SJtta-
terialien, e(je man biejenige frtfft, bep roelcber- feme
3$errotrrung nbrig bleibt, unb feme 3$iebeif>otj*
ftjngen notbroenbig roerben. SSSettn man aber
audj biefe einrnal gefimben bat , fo fann man fei«
nem SSortrnge leic&t biejenige ^(arbeit unb £eid)«
figfeif geben , roeldje ben £efer glauben madjen,
ba§ ber @d[jriff|Mer afle bie S)ata unb ©ebanfen,
bie er erjdjjlt, irgenbroo eben fo bepfammen gefun-
ben babe, rote fte in feinem SSBerfe auf einanber
folgetn 25ep biefee 2(rt ;u orbeiten babe icb nid)t
offein nidjt befflerft , ba§ roieberbofjlteS £efen unb
Stfndjbenfen nadjtbeilig fep ; fonbern id) babe piel*
mebr nid)t fclten roobrgenommen , baft erft bad
lejte ©urd)lefen unb £)urd)benPen mir ben roabren
@inn unb ben red)ten 3ufammenbang bon 2iu$*
fprueben uub SDlepnungen bargetMt baf. SDJeinen
€rfabrungen nod) mu§ teb a(fo junge £eute poc
bem tumultuarifdjen £efen , nocb mebr aber doc
bem tumuituarifeben 3lrbetfen roarnen, roo man $u
febreiben anfangt , bebor man ftcb ber ganjen «D?a*
eerie bemdc&tigt bar, unb aucf) tmmer nur fo roeit
urn
Google
JVU
am unbfcor ftd> fiebt, aid man jebedmal in' bee
auSarbeitung fortnieft, #Benn man auf biefe
3irt oerfdbrt, fo mirb uiebt nuc ane iebe 9Ubeit
unenblid) febmerer, aid menu man bengan$en$83eg,
b«\ man £U mad)cn bat , Dorber ubcrfd)aut , fon*
tern mid) bad, mad man &u 0tanbe briugt, bleibt
immer einem ^rtunjlmerfe dljnlid), bad obne einen
gemeinfd)a(ttltd)en 'Plan \>on me brer n Stteijtern m*
fertigr mui be , unb in tpelcbem jtd) alto and) un»
moglicfc (Ebenmaa|s unb feme Bufammenfugung alto
Xbtvlc finben fbnnte. SDjan mub babec an alien,
bie ©tuefmeife ober in ?lbfdjen acbeiten, bcmcr.
ten, ba§ fie, nod) elje fie an Die #difte fommen,
baejenige, mad fie juerjl gefdjrieben baben, dnbern
mbebten, unb Dab ibnen oor ibrev ganjen Slrbeit
efelt , menu fie (id) bem Q£nbe ju naben anfaugen.
Ilngeacbtet id) ed in ber SSorrebe jum erjtcn
Sbeile audbrfuf lid) gefagt batte , unb Die ganje
Smriebtung mewed SIBerfd ed aud) cmfunbigte,
Dab id) nicbtalle Sluelegev ein$elnfe Beugmife, unb
alle ?9?epnungen unb grannie uber gemiffe Sflet)*
nungen onfubren fonute unb murbe ; |o bubett
bod) niebrere einjelnen $lbfd)iutten Unoollfianbig*
feit oorgemorfen, meil fie Die S3ermutbungen unb
auelegungen nid)t bannn fanben , • bie ibnch bie
mabren unb ridmgften |d)tenen. £)iefe ungereeb*
ten Urtbeile jmingen mid) etroad ju fagen, mad
id) fotiff nid)t gefagt b««e*): ba& nid;t nur alle
a 4 2 lr-
•) Dicendutn igitur eft id , quod non dicerein , nifi coa-
dui: nihil cnim unquam de me dixi fuhUtiua*
.afeifeeudae laudia caufa potiu*, quaro criminii repel-
lendi. Cic. pro domo ail pontif. c. 36.
rrbr.'
vra
*
3(rtifei in 6ept>en Sfjeiien' mcined SSerfrboffftdn. 1
big fiiiD , fotibern bojj ein jebed , aud) bad Fiettiffe
Capitei, rteue Scugniflfe entbdit, bie man in met.
nen SSorgdngern bergebend fticben mu b , unb ba§
ed enblidj biel meljr ^opf unb $iei§ crforbere, ben
ganjen ©eiff eined Conned ober 3Berfd bidroeilett
ouf einigen SMdttern bat juffellen , aid eine Sftenge
bon perftummelten foetid unb ungcreimfen $iudie«
gungen jmerf lod jufammen ju (jdufen. ?D?an murbe
mir nut ©runbe nicbf einmai aldbann Mangel bon
SBolitfdnbtgfett borroerfen fbnnen, menn id) aud^
in ciner allgemeinen ®efd)id;re ber 3Biffenfd[>atfccn
nid)t alle ©ebanfen oiler S&eirmeifen, fonberit nuc
biejenigen aufteicfmete , bie bad ©igentfjumiid)e tfj*
ted ©eitfed unb tpred 3*ita!re*d offenboieu : benn
iber (jat iemald bon bem ®efd)icbtfd)reibereiuedgan-
Jen ^olfd beriangr, ba§ er alle ’Segebenfjeiten er&dfj-
len foiite, bie in ben ©{jrentfen oiler ein jelnen ©tobte,
ober ben £eben$befd)reibungen unb £agebud)etn
oiler merfmurbigen Conner biefed SSoifd borfom*
tuen; allein man Ijar cd mir ntd)t bemiefen, «unb
»Dtrb mir ed gemifj and) nie bemeifen fbnnen , bo§
id) SRetjnungen , btc nid;t burd)oud unbebeutenb
ftnb, berfd)miegen bdtte. S&ad fur ein Ungebeuec
bon 3Ber£ ober murbe bad meinige roerben , menn
id) bet; einem jeben Seugniffc aiie Siudiegungen,
unb bet) einer jeben SDlepnung oiic bie $3ermut(jun.
gen bepbi ingen molite, bie man jemald baruber ge*
roagt bat? SBnrben nidjt bernunfttge £efer mitt
einer fin&ifcfjen SUitfroiogie befdjulbigen , menn id)
jum SSepfpiei in ber ©efd;ic£te bed ©ofroted unb
SB e t f « b «. IX
$lato afif eg bag gdtte miebergogfen mollen , mog
id) on onbern Often bon bem £)dmon beg ergern,
unb ber S©elrfeelc beg onbern gefogt gobe? 3l?an
vxrgefft alfo ingfunfrige nid)f, bog meine ©efcbitfjte ,
ttmas anberg, alg eine@ammlung bon © ifputatio*
nen unb ^rogromraen f ep.
J5>offentlicb roirb man 6ep biefem $mer)ten
Sgfile nicbt megr bie £logen ergeben fbnnen , bic
einige bep bem erflcn 23onbe ergoben goben : t> 0 §
nainlid) alle unfere 3fenntm§ ber alien ^pgilofopgie
gar ju ungemig unb ;u ggr ©rucfroerf fet>. 3ttan
mollte burd) biefe bebeutunggooflen tflagen bie
frfer auf ben ©ebonfen ginfugren: bag otfeg, mag
icb in meinem ergen Sgeile borgetragen gdfte, eirel
Jrdume, unb meine S3etracgtungen bloge £raum»
beuterepen rodren. Siflcin unter alien benen , bie
fo feufoten , gat nod) feiner mid) einer unFritifcbeit
£eid)tgldubigfeit ii&erfugrt, unb menn man eg aueg
fbnnte, fo bin id) mir bod) bemujt , bag icb menig.
geng eben fo jfelten, alg irgenb einer bon benen,
Me mid) berfeiben geargmognt gaben, in biefe
0unbe gefallen bin. " :r
Ueber ben ergen Xgeil gabe icb' nur menige
6fentlidE)e llrtgeile, unb fein einjigeg bon einem
tenner gelefen. Einige fugrten mein Slid) in
|b(d)en Slugbrucfen auf, bie einer SBarnung dgn*
licb fagen, bag jo niemonb bafielbe fur $u roic&tig
galten mbd)te. Sin biefen mill icg mid) aber ntcgt
anberg. .rdcgen , alg bag icg ftetg ettoag bejjeregunb
a 5 boll*
)
Digitized by Google
X< 58 o t t * b 15
Boflfommcnereg liefere , old icb biSbtt geltefrtt
babe*). .. ■ :•
2)em 23erlinifd>en Stecenfenfen farm id) jroar
tetne ttnlaufere 2tbfid)ten, ober tabelsn>firbige3>art
tfjeolicbfetf, abrr roobl.fWangel an $letfj unb &eui)t?
niffen borroerfen. (Er nabm fid) nicbt Die 9ft u be,
ober roar aud) nicbt irn ©lanbe, bag Unterfebet.
benbe metneg 3Berfg ridjtig anjttgeben, ober nut
rinen bolfftonbigen 2lug$ug baraug.ju liefem; .fdtfi
bern er Datfrte nut: baran, rote er fetne $3ebenflid)*
feiren unb ©nrofirfe, bie ben SKecenfenten immee
auf etntge Slugenblicfe fiber ben ©cbriftjMer erbe*
ben, fducflid) anbringen ntbcbre. SBenn er fo
aufmerffam gdefen bade, M ein jeber ©cbrift*
ffeller »on einem ^ttn(lridjfer, ber ibn beurtbeileit
will, oerlangen Pann; fo rofirbe er gefunben b<*&er$
bab fafi aileg, roag er in meittem 23nd)e oecmibr,
beffer, alg er eg oeriangte, barinn abgebanbelt roar.
Samit ber SKec. biefe (Erfldrung ntcbt fur bie leere
21ugflud)t emeg in bie £nge getriebenen tutors
balte , roill kb in ber $olge bie ©tetfen bemerfen,
beren Ueberfebung tbn $u fo oielen unnbtbigen<£m»
roenbungen oeranlaft ^ar. 3d) fonnte ntcbt urn?
bin, ju ldd)efn, alg tcb ant (Enbe ber ^ecenfton
laS r ber S3. eg mir jur <£bre anrecbnete , ba§
er unter ben bielen §erbOt’fJecfoentTOti, bie in bee
a((gemeinen33ib(iotbef beurtbeiit roorben (mb, audj
midj
. - — — i i, * —
•) Anton, XI. J. IJ. KotretiPfovfjiref py j eyu ie
oy^ofxeu, Ivct fxrjn K06TU<Pgovtiaews ct£t ov Tt^ota-
. ffcov r\ \eyuv tvQ 4 <niofxcc 4 .
Digitized by Google
SB o c r t b e. XI
mid) nidjt bergeffen fjatte. ?D?it f>tec5t fafte er
aber ;u mir bad 3utiauen, ba§ id) bon etncm Sfliit*
gliebe be$ gelefjrten giepjtaatd frepmutbige unb
of)\\e ^irrcrfeit geiagte (fimourfc nid)t ubel aufnef)*
men \turbc- 3Sieileid)t ijt cd aber aud) nid)t fiber*
fluff iq, roenn id) ’Kec. baran crinncre, bn§ man
in emem jeben alteti ^rei)|taat , ber nid)t in eine
unbonbige Od)fofratie audgeartet mar/ gemijfe
3af).e unb Sfenutniffe erlangt (jaben muffe, urn-
m b^entlicben 33olfdoerfammlungen feint 0fimme
geben ' 9 u burfen.
$?it biefem jroepfen 33anbe rnerbe id) mein
f eine 3^idang abbred)en; benn erfllid) furefcte
id), ba$, roenn icbgleid) fortatbeiten mollfe, aid*
barm ber Coffer erfalten mbdjte, roomit id) mein
©erf angefangen babe, uno aud) gerne ju (£nbe
brmgen mbebte. 3roei)tcnd rourbe id) ed faff nid)t
bermciten fbnnen , bajj id) mid) im SSorirage fo
abnlid'cr 5flaterien alimaiid) $u fef)t an genNjfe
©brier, fttebendarfen unb ©enbungen gerob&nte,,
unb eben baburd) meine 0cbreibarc langmeilig,
g/eid)fbinig mad)le. 3d) &abe fd)on in biefem
jroeoten S^anbe bidroeilen bemerft , ba§ ber SKeidj*
tf)nm urferer 0prad)e, menigtfend in fo feme id)
i&n fenne, nid)t unerfd)6pflid) fet), unb roenn ic&:
mid) bafjer cinigemal auf dbnltd)en ftormeln unb
SBilbern betraft, fo fr&jfete id) mtd) bamit, bajj
eben biefed ben gr6§ten &un|ilern ber 0pracbe,
bem £)emojt&ened unt) Cicero, bdufig begegnet tep.!
£)ad gemiffefte Vittel einer unangenefjmen ®(eid)-
ffcrmigfeit ber 0d)reibort au^umeid;en , iff bie f ed r
Digitized by Googli
$H .(Dor r t b e.
d&nttcfte 3flaferien tttcfje $u range fjtnfer etnanber $tt
bearbeiten , ober fid) in £8erPen oon einem qrogett
ttmfange bidmeilen SKubepuucte ju m4blen. @pradbe
nnb 6cbreibart leiben in jebem SJicnfcben, mie
®p(ieme unb bar after, unaufbbrltcbe, ober nur
nad) einer gemtffen 3eit bemerfbare SSerdnberun#
gen, imb tpenn man bager fine reicbe SWaterie,
bie man einige 3ftbre bat rubfn Iaflen , non neuem
mieber aufnimtnt , fo Pann man boffen , bag man
|?e nicbt nur mit frifcben ^rafren , fonbern aucfc
ouf eine neuf 2Irt bebonbeln merbe.
■ Unqeacfctet icb bad Sttanufcript bed ertfett
(tbeild, nacbbem ed abgefcbriebenmar, felbflbrep.
maf burcbgefegen babe, unb ed nod) bon jmcen
greunben babe butcbfeben Iaflen, fo ftnb bocb melj*
rere 0cbreib< unb $>nicffebler fleben qeblieben, bie
id), nebfl emigen Sufdjen unb SSerbeflei ungen,
fciefer 93orrebe anbdngen mil!- 2(d) fcbmeicble mir
$mar nicbt, bag icb burd) eine nod) qrbgere 0org.
fait bie J£>anbfcbrift bed jmepten ©anbed ganj fef>-
Icrfteb gemacbt babe; icb boffe aber bod) immer,
bag er beren biel meniger , aid ber erfle , entbalten
toirb, meil id) burd) anboltenbe Uebung nicbt me*
nig in ber ^erfigPeit jugenommen babe, fold)e
fleine Sflanqel in meinen eigenen Strbeiten mafjrjtii.
nebmen. 9Benn aber bennocb einige fleben geblie-
ben fepn follren , fo Pann icb mir meniqfle nd bad
Seugnig qeben, bag icb ailed qetban babe, mad in
metnen 3tr<5ften mar, urn bem Scfee and) ben Plein*
flen SSerbrug unb jebe iDJube $u erfparen, yfoddaf.
flgfeiren bed 0d>nftfWIetd berbeflern §u muffin.
3o
)Q Ic
Digitized by
©orrebo. JCIJI
3 b ber Vlotrrbt ®elte 5. geile 3. fir fSiffrnfdbafrrn ft ge
Sffiiflenfdjafften , unb fo in alien ibrigen SBirtetn/ bie
von ftyoffen fcerfommen, ein boppcltel f flat! cine# tin*
fatten.
«. 6. 3. 7‘ fir Mneingegogen f. blnangegogen.
— 7. » 19. delcatur, bennedji.
— II. * 3- fir M f»« f- welcbe fit.
— 15 . » 15* fir folgfrn f. naibfolgten.
— 15. * 25- fir vcrlofcren f. oerloren, fo «u<b bur^ge^enbf
fir gebopren — gebeten.
' *-17. • 3* fit Me f. toelcbe. ' -y
ib. *14. fir JWrper f. Girper, imb fo au$ allentbaU
. • ben fir .Krone — (Stone, (veil bepbc Sffiirter am* bcm
taeinifrben perfommem '
r — 18 . » 7* fir gweifeln f. gwepfela. \ , /
— 1 9. » 1. fir rourben f. rourbe.
ib. t eo. fir bie bie f» ivelgc bit.
ib. t 27. fir beijenigen f. begjenigcn, nub foau^affento
balben fir belwgen — begtoegen.
— 20. * xi. fir etJfnetcn f. etifftterea, well e 6 von offen
bcrfimmt.
— 21. » 25. fir bit bie f. »el<be bit*
— 24. * 12. fir grie$f$rn f. (Brte$if$cn, cben fb in alien
ibultrben $JUen.
— 31. t z 6. fir antrcf f. anlraff.
— 32. * 23. fir ableitet f. abgeleltel.
lb. .v e 28. fir bciben f. bepben.
* 19. fir ncralicb f. nAmlirb, ttub fo Ml# j** let
Jolge. ,
lb. * 28. fir Me wir f. toelcbe reir.
— 34. t 6. fir SRelnttttg f. SWepnnng.
— 41. » 6. del. fo.
.— 43. * 10. fir oortreflltb f. oortreffli$; fo bttr<bgeb«M.
3m flBerfe feibft 6. 14. bie SBorte : unb bag fie ben legtett
euiger ibren ©ittern unb gottetfbienfi(i$en ©cbrlucben,
anger ben ergen Qlnfingen bed 3lcferbau« u. f. to. merfe
, fi<b ber Ser(inif$e SRecenfent, unb frage mi<b in’tf finf»
tiae nidft weijr, mat id> gu ben tym gctvig nidjt gut
befanntenXbatfa^en fagen toirbe, bag bie©rie*
dben ben 2Jaf<bn<bieu|t, unb anbere religifife Segriffo
nnb gfinri^nngen von Sremben erbalten bitten.
6 .
Digitized by Google
$8 o i r e b c.
XIV
©. 6. 3* ir*. tO? f- fatten. n ‘'
ib. * 5. In ber Wote ffir bit QBorte : nadj bem ©trabo j
•* f. nacb bem sjMato ( 0 . 57. in Cratylo) nnb ©trabo rraff :
man in ber ©praefee ber g>t?rpflier unb Warier u. f. tv. :
unb 3- 8. ffir er glaubtt f. lejterer glaabre; ffir Sjtro * :
botO f. ijerobor.
— 8. * 6. ffir famlete f. fammlete. 1
ib. * 8. ffir frfmf f. fcfcuff.
^ > « #16. bintrr geblieben f.ttaren.
— 10.* 24. ju brn 2Borten : ju fc&mJlern gefwbt Mte, 1
feje wan bie Wote: ©0 erjfiijlt ^)laro deLeg. p. 531.
Ed. Baf. Gr.
0 — 11. in ber Wot e 3. ffir Waljmen f. Women; fo au$
in ber Solge.
ib. 3- *!• &mt« * fn V1I> 24. f* * p, * f ' de Le 8»
P<
— 12.
ib.
— 13.
— 15.
— 19.
— 19.
— 20.
— 21.
— 31 .
— 23.
— 24
S3'-
.fc
^ 14. in ber Wote: ffir awtjugen f. an<jagten.
* 16. ffir giengen f. gtngen.
* 16. ffir anfieng f. anfi'ng.
t 8. ffir bewafnet f. bewaffnet. "
, 1. ffir au$ ibren f. au« feinem.
* 17. ffir ^erfiSbrer f. ^erfifirer. ' » T •
» 13.' Winter geftorben del. fepe. .* ;['*
t 5. ffir ^olonien f. Soionien.
* 15. ffir Origenaf. Sieginn.
* 10. ffir bann f. ba.
- 34. in ber Wore: ffir 9)ampbilien f. <PampbpH«t.
it. in ber erflen Wote : ffir Weon SEeibotf f. Weon £ei$of .
— 32. * 9 ■ ffir fc&iften f. fcbifften.
— 33. Wot. 2. tor I. 14. 19. feje Herodot.
— 38. * 17* ffir *»°d) f. ober.
ib. * 25. ffir Qircbiteftur f. Slrdjitectnr.
— 41. * 3. «. f. Sluder ben bidder von rair angegetetm*
Urfadjen ber Qluobilbung ber Slftatifcfcen ©rieeben ver •
mijit ber 9 t. in ber allgemeinen 23 iblictbef nod) bie
einanberfejung ber materiellen, trie er fid? auObrfiefr,
ober ber j^enntniffe iti gemeinen W?enfd>enterftanbe<,
ton ttelt&en man ju bJ&«n ©peculationen fiberging.
QBenn ber 9 tec. anberd ttufie, wa< er eigentlid) fagea
wollte; fo bat er aberntaU bie Setradjtnng niebt gele«
fen, bit id? fiber bie ©prfi$e ber peben 28 elfen angr*
ftetft
v
yt flellt &abf. ©i«fe Sprint mrm Oir Xeuntnifli btf
gmuinrn SERfnfarnverfianbtft , ober t>ie crffen jru<fct*
be* 9iad>b<nftn*, von ivtitfctn man ju roijftnfaafftli#
d?tn UnrerHic^uit<jen fortging.
6. 41. in ba 9Jott 3. I. furBularchii f. Bularchi.
— 46. in bcr piote 3* 5- f Ar ©odwibtg f. ©ofiabti.
— 48.# 1. Ijinttr gtlangt f. jvar. , ,. 7
B*t— 50- 2. fiitefotTUi f. Hipparch. Plat, mtb rbtn fb
flurf? in bet rrflen 92ott bet folgmbtn ©eitt.
— 52. jur }tv.t9t(n Wott fat man bitfti l&inju : $Nato
if i glaubre, bafcba* yvcoSi asocvrcv ^{ter, * 1 * bitttrb
u: 3 gtn in £flp$i ttogtgrabtntn ©prii$e ftptn in Charm,
P« *47-
— 53* • 26. fiir ^traffib f. j&traFIfr. ■ .< . i. —
— 55. * 7. &inttr banftn f. gtljabt. " » .<9 —
ib. 9?ot. 2. nor XIV. f. ©trab. ' . t .001 — -
— 57. * II. fiir fa0t f. faff. u. -j » .1 _
— 58. * 34. fflr bit f. h»rl<bf. • *' > di
■i— 61. • i. fiirauff. in. : * ' A — -
— 62. * 13; bit ©iitrn btb SWmer warm n4mlf<$n#$ faff
> ganj unvtrborbtn h. f. ro. »it< gilt, rvit id) tv mtincr
©tfcbid?tf bt« 8}ttfaU« btr ©itttn unttr ben! SJiimtrn
jftge, von btn SiiSmtrn Abtr&aupt nur im jmtptfn p)u#
nif^tn .ftuegt; von ben £4»purn bti Ulolfi aba bib
auf bie ^trflSrung von Carthago.
— 63. 0 I. fiir bit bit f. tvtldjt bit.
— 64. * 3. fiir frug f. frag It. , .
>. ib. $ 16. fur .Rato f. Cato.
ib. #19. fiir ftintn f, (tint* . ~
— 66. • 1. delta t. ntfn.
— 70. 0 l7.gu©ofratt< fat bit 9?otc in Phaed. Plat. p.aj.
— 71. 0 16. iu Slrifiop^anti fat bit Piotc; Vcfp. v. 1392.
— Avei 47*. ▼.
— 76, 0 a. Winter entflonben f. tvartn. • *;
— 78. » i* fiir 23ac<$u$ f. SSafdjui.
— 79. t 4. fur ©aturninifat, $tfctm»fnifc$« ©tflngp -*»
f. ©aturninifehtu , $tfctmiimf#tn ©efdtigt. 1 *“
ib„ t 7. deleat. ftrntr.
— go. 0 20. ju btnSBorttn: ganj btfritbigttt fat b(c9Tof<
Ariftoph.J|Theinieph. v. l6g. & fq. tvo a von btr
tUppigftU unb 9>ra«^t bitftr rtbtt,
’ «. 8 «.
3YI
© o 1 1 « b e.
0.'83. hi ter «r|tc»i 9?ot« file I wv/a? f. Iofcw, fit r^a-
* <pnr f. T?v<Prc, fir fuo^ f. %eu07j.
*i 85. 7. ffir unb ©efrje f. ber ©efeje.
ib. » 20. f6r oerjitgrn f. eerjagten.
— 87 * 9. fur ber garebJinonier f. brn SafebJmpniern.
ib. * 13* fflr terbreftete f. verbrriteten.
ib. » 16. fir gematbt f>#be f. marbten.
.1) nib. jar erften 9? ote frje man nod) folgenbrt (Sitatnm Ijirtja
Plat, de Rep. Lib. V. Vol. I. p. 330. Edit. Mafley.
c* — 90. tn ber lejten geile firfrpn f. ftnb.
%;r *~ 91. t 28. fir batten f. bitten , ib. jur rrften 9?o tt feje
(l6 jt!l biffed ju: bodb ftbeiut aucb (ben blrfed 9>(«to ju fageit
in Hippit maj. p. 345.
— 96. * i. fur bed £6nig* f. brr .Rinigr.
— 98. » 3. fir ©djajfammer f. ecbajcawmrr.
— 100. # 2. fur Jtoramentar f. (gommentar. ^ ->
— 105. * 7. fir bi< f. ber.
ib. * 11. fir angrenjepben f. angrinjenbrtt.
_ 107. * 16. ju ben SBorten: ebtn fo febr SBarbaren frje
man blr 9tote PUt. de Leg. ,11 1. p. 536.
: — 112. unten fur ctfurtifct f. cc^ot^oc , unb in brr brit#
, . trn 9?ote fir Lib. V. f. Lib. VI. . 1
— 1 14. unten in ber 9lote fit eri\ rtj fsvfxa. f. e?rjrtj~
Ssv/xu.
*- 121. 0 1. delete, mm.
ib. 0 21 . deleaf, bitten,
ib. $ 22 . fut ^tben f. bitten.
— 123. 0 21. fir Serafllb f. ^eraflft ; fo «U# *«f brr foW
genben ©rite.
124, .0 3. Winter getwrbtn f. wire.
•' — 126. 0 19. fir bie bie f. »et$r bir.
•* — I28.> 0 8. deleat. nber. 1 V" ‘ ’
— 130. 0 19. fir poetifdbe f. poetlftbm. ■*
— 133. 0 5. fir (gleobufod f. Jtleobn(tt#»
ib. a. 10. fir rourben f wirben.
~ I33 *‘2i. fir fepetn f. feitrn, fp *u$ «f bet fpTgnt*
ben ®ritr fir feptrll# — feierllefr.
,^136. 4 11. ju ben SfBorten: womlt fit beglrltef warm,
eiferte, fejeman blt9tote: PUt. de Leg. 1.515. JDodb
erlaubt *piato bie Xrunfrn^rit in ber Jofge unter gc*
. wiflVn ©infariufungtn witbrr VI.Lib, 564. p.
6. 136.
I.*-
j by Google
ffl 0 f r J. b ». XVII
©. 136. 3- 24. Winter aXJfligrelt f. in ber Jofge.
— 138. • II. <ftfr Sorintperinn f. Jforint&erlnn.
— J39- • I. Unter ben 0 ritd)ifcpeii SSScifrn aorS^affi tin
SKilet u. f. w. — 2Benn ber SSerliniftpe 3tet. btefe
*r|ie 93 eriobe aufmerrfam gelefen plft e, f 0 rourbe et
ni<fet gefragt paben, rcarum Z^«(ei ber erffe $)l;p|rrer
genannt roorben ftp? 9 io<p oirl tpeniger ndrbe rr un«
terffteibenbe 3 Jfrtfm«Ie bei Zt)a Iti uub bn aften Di^»
ter gu roljfen nerlangt babeit.
— 140. in ber 9 ?ote , dcleat. bet fejte 9 Ibfaj. 3 a 9tj ft,
pung be* erjtern u. f. w.
— 142. 3. 8. SK«n mu$ ft# aber :c. Ungea#tet i# in bit*
jet furge» ©djilberUng ber 2eprart ber d(te|len nnb fpd#
tern 23 fltrcelfen bcutli# genug gejeigt pabe , bap id?
tine @#uU ©rie#lfd)er SBeltroeifen non finer Srufii *
pifaen unb SBolftfdjen ju unterfipefbcn mitfe; fo i;at
mir bo# jernanb ©#ulb geben rroUeti, tap id) bit fine
ait ber anbern »em>e#felt babe, blefer 3emanb glaubt
nic^t nur circa* ttcite* , fonbern and) etwai ronpre* jn
fagen, roenn er bie alten ©#nlen 0rie#if#er
tveifen rait ben 9>roppetenf#nlrn unrer ben 3fraeli#
ten «erglet#t, nnb bie miinbli#e ©rttfriing fiirjer ©<f}e
unb bie lleberiieferung biefer «utl)entlf#en CrfUrting
fir ifiren JQauptgroecf audgibr. 2Iu# mrpnt rr, tap
cb brrp ^erioben grgebeit ^ate : bie ritie , ta man allrtf
im .Ropfe faffen unb barker na#benfen mufle : tie
gaepre, ba man na#per einige< SIBenigetf etufjeic^netc r
unb bie britte, ba man eubiid) alle*, na# bem, n>a*
man anfgejeicbnet nor fid) l)arte > ^ -ba#te: — unb baff •
biefe ^erioben auf bit 9 ii#Uutg beg nieuf#ii#en 2Ja?
ftanbeg einen grofjen ©mfhip gepaot pabrn mil (fen. 3#
mill tieftn .Rimf}ri#ter nut ben ftragen vcrjtyonen:
trelebe bie 3eitaitfr unb 28 eltmeifen warm, bie gar
ui#t*, unb we!#e biejenigeti, tie weitig unff#riebe it ?
ferner: warunt man, rvenn man unjwfpbcitfigt Srfli#
ruiigen non turjen unb bunfdn gef#rlebtnen ©^en
geben fonute, bie erjiern ni#t eben fo gut, «1* bie leg#
tern aufiii#nvtf, anffatt fie finer nrrf.il f#enbm Uet-er*
tiefernng fliijunertrauen? alletu baruad) muff up to#
fragen, »eld)er atte ©d>rift|ieUir jeuwle tie sjaepfoi'
ger ber iltepen 2Bdtu>fifen , ale tine iKeipe pen fHiie*
SKeiuerg 0e|d}. iter iSanO. ^ icjeru.
XVIII
&
ohi b t.
na«
5 '. ■: ‘
» Si
*8<}f
sms
j 1 j»f
t'i *
%} J*1 *},,
%;*>$ :
$tun
*i 2 a
si:
fn.J.
*L)U
nsit
*Kit& ■
»5I,& tl
legem , ober *en SSeftjrrn &d>ttx (JrfMrnngm bfr fur*
jen ©ije' f&rer SJorgiugtr gefd)ilbert Ijabf ? (JrbtUt
nidjt »ielmfl?r an# alfem, roa# mir »en ber mabren
©efe&affenbeit ber Sonifcben, ^ptbagoreifdjen, (Jlfflti*
fdjen , unb y?eraflttifd)en ©d)ule miffen , gerabe ba#
©egentfjeil? 52B«r Slnarintaitbcr fin 2lu#leger be# Stba*
Ui , unb Qlnaruneue# mteber ein 2lu#leger be# Slnari*
manber? tin man ben sparmenibe# eintn 8u#ltger
be# BEeuopbane# u. C »»• nennen? <£beu fomehig, al#
fid) biefe# bfljanpten l5fjt, fbfn fo mettig fann man bic
jjerafliteer, Ueberliefeter be# mgjjrm @inne# aUcr tin*
jt-lnen bunfeln 03je tfore# SWeifier# nennen. 9?ad> ben
@d)ilberungen be# 9Mato , ber t'brer felbft einige gefcikt
Jjattt, (in Cratylo p. 83-) bfbailptften fit jmar aUe
bie betf3nbige s 3ermanblung alifr ©inge ; Abrigentf
aber fliiumten (if ebeti fo menig mit bem £eraflit, aU
unter einauber fiberein. Seiner molke ein ©d&uler be#
anbern «'» K b ' r roflr in b« ©eban*
fen nut fid) felbft gleid), unb babep ebcn fo unburcfc*
bringlid) bunjfel, al# i?eraflif gemefen mar: kxi yocf
Tieqi TfiTuv tuv H^axA«r«6ov — ocro* 7t%o<x-
rrci^vrxi t/AW^i etvxi , x$ev fxxAcv otov ra
8 l0 i\eyJ$W°“-> V rot'soi^oi&tv. xTe%vu>syx% rx
cruyy ^XfA/AXTX tyeQcvToti. — xv rivet ns eqt ] ,
u<T7ieq tit <pe<jtTfcts qiifjiotTKrxict xiviy/AxruSti
CCVOtO‘7IMVTSS , M7lGTejrev8<TI. KC6V THT8S &TtJS
A 078 Axfieiv , n eifvj > ctv tTa$<» 7itqiT>Ml?\ x°u-
vus fxsTdivofJictrixevco — iitoos — ms xvfyxs
ye/Atvys wqxv.xs ; gde ytyvsrxi rcuv rei&ruv
ereqof ertgn fAX^rvje x7k xurcfACtroi xvet-
Qvovrou. @old)f e^ulen »on 2In<Ifgcrn, al« mor*
inn man bie ©d)u!m ber aire(tcn ®ried)ifd>en pBelrmrii
fen bat oermanbelti moUen, entfianben erft iiii britten
Sabrijunberte nacb Sbnlii ©eburt. ©if nmern ^)la»
tonifer , unb biejenigen unter i^ren
bem 2lri(iotele» folgten, rooUten niefct me^rfur ©elbfl#
beufer , foubern fur Qlu^leger b ti ^)iato unb ainflotf#
If# angefeben fepn ; unb fie trngen and) niebt eige.
nen ©ebanfen in Unrerrebungen , ober iufammfnb3n«
atnben Sitbeu oor, fonbern fit legten, mif btf ©ram*
m«>
i by Google
© o t 1 1 & t. SIX
'marifer Me ©etfebtT aften Sid ter ? fo bfelKdrtforn
alter SBeltwcifen an#. — 3d mpMft btnrU, lie lie#
f e# gelefen b«&<« , bie trgt Settafyhtng , lie fit oof
lev 148 be# erffen Xbeil# ftnbett werben.
6. 148. 3* 5r fif nenvfrren f. verirnn. -A
ib. In berWote far yaot C ycuct. -
— 149. 3n liefer Sargtilung ber ©tbattfen ber litegen
3onifer vermigt ber 93erfjn jft^e Wecenfent Jtfarbeit,
Sfgimmtbeit, nnb 'BoUfUubigfcit. W«d ber greng#
fen ^Jrufunj fin be id nid>t # bag ic& bir bepbfn ergen
Xngenben ber $drtibart, lie lent Wecenfentrti gemifi
ft^ien, an ber angeffibrten 6teQe ju ergingeu braudte.
tad glaube id nic^t , bag man mir begwegen Unveil#
filnbigfett vorwerftn fJnne, weti id bit fBcrmutbttng
be# Sfriflotelen unb feiftei 9lu#fdrelber# , be# falfdra
§J/ufard, fiber bit Urfaden, warum Xt?altt bag ffiaffet
fUr ben Urftoff aller Singe erflirt, nidt angeffibrt b«#
le. Sic SBortt be#. 2lriftottIe# felbg A ufsuv itroos
Ttp vTrotoixptv geigtn, lag cr liefe SBermndungen
nHgt an# Ueberlieferangen (benn ai#bann fejc tr immee
lingu us Quoi) fonlcnt an# fid felbg gtjdJpft b««
it. — Singer ben 2*>et»eifen Ott (Bcandfaje let 3ont#
fi&en 3>i»lofopb*R vermigt ler Wee. nod lie £r£l&
raiTgen oer tentfttbung Oer Singe, nnb mad# tine
fo frine Sifilnctien, lag man nidt riomal erratben
fann, wa# cr non einanber unterfdeiben woUte. 2B«n
ler Wee. im ©rage son mir ga wifftn verlangt, lag
Mg dm fagen foil, wit Xgaie# gd bit ©ntgebnng alien
Singe an# lem Staffer, nnb feine Wadfoiger an# ib#
ren Srineipitn grbadt bfitten; fo litre id ibn,. mir erg
Me 6driftgeBtr gu nennen, au# wei^n id fold# Sr#
Itnternngen nebttun fann. fBenlfiufig mug id beta Wee.
nod lie Srinnernng gtlen, bag, wtnn er ba# tnffifc#
ten von Seweifrn ffir gewiffe 0Jgt, a(# la# eingige
Unterfdtibung# gtiebt n von SBeitweifen uni Sidtern ,
gtlten laffen will , ai#lann nidt nnt bit Sonifer , fon#
btrn aud bit ^ytbagoreer, ©leatifer, nnb fag aPt
Weitweifen bi# aof ben Snaxagora# au# btr gaftl von
9biiofopbm mfiffen aulgefdloffen , nnb ben Sidtern
gngefeflt werben. SenSteltweifen ber alten *J*it gtf
c# nod got nidt tin, bag tin 9>|ilofopb bit ©rfinbe
* b a obtf
Digitized by Google
XX *8 M ? ? $ *!
ebrr Urfi 4 cn aller wlrflidjen unb tttflgli^ttt ftfn ge an*
juaeben tcrbuubeu ftp.
€5. 15a. fAr £k$Mfrei(M f.
ib. 5Benn man alien ben gactii mib &rn>riftn , bie 14
' fowoW bier, all In nuiuer ©efcbifbfe bet 2e^re bon
©ott fur ben ©a$ angefAfcrt bai* , baf w<*rr lie «Ffen
SMfer, mtt benen ble ©eleven befaiwt waten, ncdj
bie ©riec&ifiijfu SBSeltweifen »»r **ttt Ulnaragorfll , ilnb
befien Setter, ben einjjgei# wabren ©ott erfarnt fcae
ten;, writer trt*ti aW alty*nuifce ^ecUmatioatn Abet
ble Unbegreiflid?reit obe* Utu#at)rfd)n»li4l’eit btefel
@ajel , ober «u4 Abet bie UusollltAnbigfrtt nub £«ni
fetyeit ber Abria gebliebenen ^aebncbteu anb 2)enf uiA«
let entgegeufejt ; fc antwortr 14 auf folc&e unbifforii
(4e uub nnr^ilefep4if4< ©nweubungrn garnWti \
benn aufeben bie 9£rt will itf> allel, wal tcir elnf&Ut,
J " " bejwepfeln ober ju bejwepfeln fdjeinen. SSBetrn ti \tt
nianben nnglauMUfe vorfjmmt, bag man »or bern iKnai
xagoral ben ©djbpfrr ber SBelt nid?t erfannt f}«bt , bet
bebenfe nnr , bag el ntir aul vlelen bilker unwiberltgi
ten ©rftnben ebeit fo nnglaublid? fe&eine, bag SBaroa.
•ten unb ©ried&rn tor btefem gritpuncfe fid} ju ben
»• ©ebanfen von ©ott follten erhoben baben.
1- 161. » 12. fir toraulfaben f. voraulfe&en. ,
ib. t- 15. fAr il?re grrpbeit f. feine grepbeit.
: ib. * 1 7* fAr «W fie f. all el. a)
** J65. > 7. Winter angeboten f. worben.
166. • 4. in ber 9Jote fur .Rreujrl Sob f. €reu$el Sab.
— 167. * a. bwier fetinen f. lecnen.
— 171. * 26 fAr .ftpbelef .Rpbebe.
^.176. * 2. fir grogen f. gr5g:m.
ib. in ber $wepte« 9?otr 3. 3. fur <?ermobor# f. ijermobor
179. 5 24. fAr Sftiuebonten f. SWaftbomen.
130, t 16. fAr Allege f. Altrffen.
— 183. * 3» f“ c wArf!i4 f- wirflid)-
Ig6. * 1. fur frAbcrn ober fpAtern f.fru^ete obcrfpJfrrr
— 189. * 10 * fAr f- Aleartb*
19 1. » 2. fid? deleaf,
197. in ber 9iote fur Ed. ble 4te f. Ed. in 4to,
— 204. * 31. fAr l?itf« f-
— 200. * 5- binter ©lauben f. JU verf^affen.
— 208. • 6. Winter gelittenf. unb; flatteublitfr f. fcober.
- ,* t. i e. iiQ
/
ft emb e. XXI
• * »
6 . 210. >3. 13- fit jugeffanbtn f. ^ugeffanb.
ib. t 24, fur b«t f. fcatre.
213* » 16 Winter 2lriflorrnud f. unb, unb ble btpbm
ffiorre : unb j^ieronpmud , roan *»fg. JDirfc
Serbeflcrung bin icb bon 93 erf- SRcc. ftyulbig,.
— 217. § 20. ftir bit bie f. neeitbr *U.
— 218. * 3* ftattBEoiopbond f £rnopbon.
— 2*1, t >15, b»«t« flfo f. bfB.
— 223. * 13. fir einnial f, eineiMjigtd m*I.
— 225. brr SBcrl. SRec. lad bad £nbt meined UrtMT# fibre
bra £ifi«rcb nic&t and, brnn fonfl bitte 0 ntcbtgtfagr,
bap biefer ©cbriftfrUrr tnrinrm Urt&eile uacfc gar frt*
tun (Slauben verfciwe.
— 230. * 19. fftr aUgcnuinen f. aUgemeiiu
ib. » 24. flatt roicbttgfUn f. micbtigra.
— 232. * 21. delcat. nan unb f<&on. "
—233. » 4. fir brac&ra f. brad), unb
• 6. fir ibrrptfoj f, iberjfrl.
# 18 . fir frug f. fragtr. .. . ' '
—242. * 10. nor §b<tfoier f. «nb %
— 248. * 6. binttr unb f. bag,
*”■253. * 7. fur fair f. ftrf.
—255. » 20. fir ‘JMotiud f. 9)fotin.
— 257. * 15. del. be* unb fir Stfoanbert f. SKrraa^r*
unb fo in ibulicbru Jillra.
— 257, in brr lr$rrn fir bat f. b*tt*.
— 26 1. * 5. fir bit rrftrre f. bir crjUrn,
#15. fir wann f. rotmt.
— 283. * 21. fir aud f. mit. ' '
— 292. jut jnjetjftn Wote ffjf nod) folgrnbed ©tatuw feint
JU : Plut. in Vita Lyfand; p. 66. III.
Unb im Xrrte 3 - 2. fir bap f. bad.
— 294. * I. fit fyatte f. bitte.
ib * 19. fur ^tolomiud f. ^Jtelrwiud , fb in bit
?o Igr aflenifealbeu.
— 303. * 3. fir ijippobolud f, $ippobotud. • ’
— 310. * 8. fir orrjwepfelt batt* f. nerinwpfrtfc.
— 3 1 1. * 11. fur brnen f. brn.
— 312. * 11. fir »erjugra f nrrjagtrn.
» 21. fir auf bie f. rrorauf.
t— 313. • 7. delcat. nun.
— 314. 3 a ber irjlrn 9 ?ote fir Colpii f. Cokil,
b 3 ©» SI£»
Digitized by Google
XXII
SB o t t e b *.
• ' ^ « V ! -
6.315* 3. IJ* fit bie bie f.wel#ebie,
— 316. # id. fir und f. unb.' 1 ‘ : 7
4 — 319. * I9..binter SlnbJnger f. gebliebeii.
• ' — 320. in per lejten geile f fir grog tr f. gregt*.
— 323. in bet Wott fit yeyfcctyoreu f. yeygxfiorx,
fur 7 te 7 reocy/jtocTeuofjisvov f. 7 re 7 r{xy/xocTeu/xt-
vov , fir Kx$a> f. kxBo*
*— 324. in ber 9 lotc fit eureyyto? f. evTe^var 5- file
; » . O\ti/x7rsx$o? f. OKvfjnrtxoos.
— 3*9- 3* deleat. bad 95unctum.
* t — 334* * 16. fit #ermefianap f. $ermeft«nar.
— 341. * 12. fir jmep f. jwo.
ib. i 15. deleat. nun.
— 344* * 24. fir ffimmen f. flimmten.
— 353- * 26. fir aerborben f. aerberben.
— 354- • 14* 15. fir bie Sffierte: einen ©obn bed SBnbp#,
f. ben ©obn elned getviffen SJabpd.
— 355. 3- 9* 9?«# bera 2Borte wibtrfpre#en feje man ft>\»
genbed: SWerftairbig ifl ed unterbeffen, bag bie ©par*
taner ft# im SBefT^e ber Jjaut etned tveifen $bereppbe<
ju fepn ribmten. Plutarch, in Pelop. p. 153, II. -
— 360. 3. 3. fir Xenopbamened f. Xenopbaned.
— 362. * 9. fir nun f. aber.
. ib. in ber 9?ote >5. 6. fir fo f. f#ott.
— 363* 3- 5* fir finnte f. fonnte.
— 372. u. f. Bnfiatt , bag i# beep Sfaffen aen 9>pt$a#
gcreern unterf#eibe, ligt ber 93erl. 9tec. mi# uur jiro
annebmen, unb bebauert, bag mir ber mi#tigr groep#
fel ni#t eingefallen fep , bag bie SHbtbetfung ber
tbagoreer taenig 9luien flift*. 9trc. glaubte mabrf#ein *
li#, aber rale er fi# fetbfl bef#eiben roirb, etroad fiber#
eilt, bag, taeil i# gerabe birr Peine ©nlnbe meiner
©intbeilung ber 9>ptbagoreer anfibrte, i# au# g«r
Peine bitte. SWeine ©rfinbe b»tte i# aber f#on itx
ber Hi ft. do&r. do deo angegeben, unb fie fomttieu
«u# in bem SBerfe felbft ettaad tiefer unren aor, too
ber SKec. fie fo taenig, aid aiele anbere $Puncte, be#
merft bat. ©d fft aber mit aUe bem ein tvunberlid&ee
©#Iug, bag, tuenn MriftottUi ni#t immer aon beet
Kteften *pM«Sorettn rrbet, ober bie ilteffen ^)ptb«go*
me
Digitized by Google
. SB o, tj t; e b"«. XJflH
rter ni(S>t mit einanber fi&ernittgimmten, afle llnter#
fcfifibungfn ber ber ,$ptl}agerffr unnitfi*
.f<P«l. -rr- . ' .■ ... ; '
6. 378. 3- 13* J« b«n Shorten: 9>l«to rebfte; feje matt
bit Wett : 9>fato f<(*ft fast , bag ifre ©efeje iibtt
btc er*iefcmig unb bm Untmidjt in btr SKufif, tvcUfe
itumer berffibige Mfibe, »ortrcffiic^ aQrtf iibrige abet
in 2kgppt<n elenb ftp; Lib. H. p. 523. unb an finer
anbern SteUe feigt ti , bag man ben Slfgpptiern unb
^jijSnicifrn feiner 3«t feittc anbere 2S«t8feit,. al< fine
getvifje «8erf(fmiitffit obtr (^rfafrenffit in ber Jfunff
ju frmerbeu jufdjtfiben fimu. Lib. V, in fine de
Leg. p. SSS*
— 379.3. 10. dcleat. nun.
— 380. » 2. fir empfJf le — tntpfSf fe. , , ,
— 38L 0 19. deleat. nun. , .■ ,
— 383 - * 17* Wt abfpred&en f. abfpratfen.
— 384. in btr 9iote,fiir vnodc-twos f. vnodetMue.
ib. im Strtf 3. 12. fur bie bit f. tvflcfe bie.
— 394. 3. 14* f^t lift ti ft<f f. fann man f*.
— 400. 3a btf jmeptfu 9iott fur tTuh^ttv f. eici $o£ecv t
unb fiir avdfa>7ra)v f. av^fcoarcov.
— 401. 3- 27. fttr iejtere f. Ifjtern.
— 413. in btr 9iotf 3- 2. ftir rccx& es f. rot %9w.
— 416. in btr erffen 9?ote fiir o$i£tv f. oge£i y.
ib. g. 10. fiir <p»vAti(Tt f. (pxufyc.
ib. in ber jroepten 9?ote fiir von f. vora.
— 422. 3* 3 5* nun. ,
— 435. in ber ergm SRote ftir Plaut f. Plufc,
— 448. fur in bent f. in tvfltftm.
ib. in ber iflote ftir 7 coXtfjui etsv f. 7 rote/*icrettv.
— 452.3*8. fur finnte f. fSmtren.
— 465. * 10. fur ttif f. fflten.
— 466. in ber jmepten 9?ote Winter Gfrjiffung f. fo.
— 471. unten fur: an alte SSornrtftilt f. an altfn fflCTMW
tffilen. -
— 474. 3. a. fin ter Sffiofnungtn f. an.
— 476. » 17. ffit btf f. ba.
— 478. * 12. fiir fflngelfgenfeit f. Sfngffegenffitfn.
— 482. in ber trfltn 9iott fiir Diog. f. Diodor.
b 4 ©• 488.
Digitized by Google
-tjexiv © i t t n't
©. 488. 12. fir ianbt f. 33 unbe. :>l
v — 490. * is. ffir bitte f. patten.
— 493. 9 ttan fann in bem ^vt^a^orrifc^en !Bunbe, tvfe
in finer jeben ©efdlf®afft, bie gcmiffe ©ePeimniffe pat,
Mrt i»o Sauptclaflen von SWitgliebern annepraen:
foi^r, tie rrirffic^ eingemetpt ftn», unbfof®e, bie no®
„ ’ w^rben. 3n bie erftcre gepJren nur allein bio
jfnigen, bic non bcr tnnerften ©nriAtung, bro£aupt»
i »«*« unb (Jntwrtrfen finer ©efellf®affr unterritbtet
ftnb: in bie anbere aber biejenigen, benen biefe ©e.
• ' peimniffe no® ni®t gceffenbaret toorben. Unter benen,
bie no® geprdft mcrben, fann ei viett flbtpeilungen
unb ©rabe geben, bie, irn allgemeinen jit urtpeileit,
um btfio jtvecfinifiger ftnb, je tnepr fte ocmlelfaitigt,
unb fo eingeri®fft trerben , bag man auf finer jeben
©tnffe, rote anf ber lejtern, ju ftepen glaubt, obet
bo® fo roenig, af< magfi®, bad, t vai man auf ber
na®(ten erblicfen roirb, ooraudfepen fann.
-r- 496. 9. fur roorben f. roerben.
— 504. « 12. filr oerarbeitet f. bcarbeitet.
, — 506. * 18 . Winter 3«mb(i® f. gef®6pfr pabeu.
— 507. t 19. fiir mit f. mtb,
— 503. * 7. fur ni®t« f. ni®t.
— 509. » 2. ffir JPartpaginieufern f. ©irtpaginienfern.
— 5ir. * ir. fur fo roepl iltere alt ncuere 6®rift(fcller f.
aitern, aid iteuern g®rift(iellfr.
— 521. 3- 29. fur tie erfiere f. ber erffcrn.
— 523 * 1 »• f. — Ungea®tet 1® bier felbft fage, b ag
bie ^aplenlebre ber dltefien ^ptpagoreef alien QBrlt*
rceifen nnb Gef®i®tf®rcibcrn, roel®e und biefelbe et#
balien paten, anfgefallfn fep, unb jugfei® benierfe,
ba^ man ni®t ailed, road and ungereimt ober unbent#
bar f®eiut , old ungeba®t nerroerfeit inuffc; fo glaubt
bo® ber 55 erl. 9 iec. bie SBcpanprmtg ber 9)ptpagore<r,
ba{j ailed ant ben ■Japfen entftanben firp, blog begroe#
gen wtroerfeu ober bejroepfefn jti f innen , roeil fie ipm
unbenttar t'orfonune. ©ne foI®e ttngepenre VJi ep#
mmg mnffe, glaubt er, bur® bie grettglien ©eroeife
bargetpan roerben. — S)it tenti ber 9 iec. n»®t gelefert,
bag i® ben ©runbfaj bcr 9)ptpagoreer mit ben ^eitg*
uiffen abler glaubrourbigen S®rifc(ieIIer ebnc 2(urfnab*
« me rom 2Irif*otelf« bit auf ten eertu* betviefeu i*abe?
• Q 0 t « c b c. ' 1 XXV
S}at er nldjt gelefen, baf nitfct Mof bie Jftern, fonberti
«u$ bie tuittlern spptbagoreer allc Singe fur 58irfun*
gen ber >3ablen ijicltcn, baf 2Beigel unb viele neue
SDZpflifer in brn ^ablen fa|t fciefrlbigen Jtrdfte, wie bie
dlteftett $p?tbagoreer , roabraunebmen glanbren? 3fl
iljm bann nidbt ba«t 25 ud) dc» crreur* & de la veritd,
•ber irgenb tin dbnlicfceb 2Berf in bie £dnbe gtfadrn?
3ft er fo unerfabren in ber ©eftfcfcbte, fo nnbelefen in
SReifebeftbrcibungen, baf rr niebt t»eif , bag oOe trilbe
unb barbartfcbe 9iationen geiurffe $atien fur Ijetlig ge*
batten, unb ibnen itmnberrodt 2Birfur.gen augetraut
baben, unb no# jutrauen? ©lanbtber SRtc., bag fein
Sltifeben grog genug, biel unldugbare factum, umjiifio*
feu; baf unjd^lige 933lftr, unb fclbfl aufgefidrte
SRenftben, j« fos<»r grofe 9D?atbetnatifer, in ben gab*
Un .Rrdfte ju frnben glaubten, bit uneingenBmmene
3Renfd>rn uidjt bartnn etUbecfeu fdnnen? 25ie 2(Uge»
meinbeit biefetf SBabnd miter alien fBilfern, unb faft
alien Cilaffen non SDZenfdjen jeigt, baf er son efner gr«
tviffen €5eite febr annebmlicb unb fcbeinbar fepn indfe,
ungeadjtet id), tvie be? nnenbli# vielen anbcrn
nungen, ©itten, ©ebrducben u. f. w. nifbtgii erfldren
im ©tanbebin, wit er entfeben, g# bel;aupten, unb
fo febr nerbreiten finnen. Site. bat ben Sttiffoteled ob*
tie 5lufmerffarafeit unb Jbenntnif ber ©prndje gelefen,
tvenn er in bent angefubrten Cnpltel ber SERetapbDfif
Met. I. 6. S3en>eift filr bie Sfteonung gu finbeu geglaubt
bat, baf bie ^Jptbagoreer bur$ ibre gablen gewiffe
©ubjtanaen in ber Sffielt braeicbnet bdtten. SHrifotele*
fagt an alien ubrigen ©tellen, wo er non ben gablen
ber spptbagoreer rebet, aitr nirgenbd beutlitber, ali in
bern aucb »on inir angefubrten 2lbf<bnitt # ), baf bie
9 Mb<* 9 oi:m bie, 3«bltn fur bie Urfacben ader Singe
gebalten bdtten. ‘O /ufv, fagt er nnter anbern, nnb
unter biefcm oerftebt er ben ^lato, tus cc^iS^ne
yfct^oc Tec eu?§vrrct , c< i'ecp&iJtBc etvcu (poteriv
ecvTcc roc 7tqocyiJ.ccTcc. 9?ec. fpricbt eon oieleit
©tellen, an weltben 9lri(totele< bie gablen blofe gei*
$en ber ©inge jcnannt b«be. 3# forbere ibn auf,
b 5 blefe
>ogle
') 9 Jlan Ube Hift. doar. de deo p. 301 .
bitfe 3«*3n*fT< n«tntn , utib menu tr ti niebt tbut,
fo fprecbt icb ifjrn normal* flUe ©efanntfcbafft mit bem
21ri|iotdt$ ab.
©. 524. 3-20. fiir bit f. ittldjt bif.
— 527. * 17. fflr untrabrnebmli<btn, unflnnlirbtn f. nil*
watjrncbrttlicfcem , unfTnnli$cm.
— 52»:3- 23. fAr bit f. bitfe.
— 540. in brr 9?ott ffir Cicf. f. Ed.
— 543. in ber 9?ete fdr ^ijilcptnnl f. $$i(orennf.
— 546. 3- 10. fiir tint f- t in<.
— 550. in ber 9lote fiir €upif&eu< f. <?urit$eu#.
— 55f. 3. 6. fiir bir rrftere f. bit lejtrrr. ©ep brnt Ur*
tbrile, tva< i$ auf biefer@eite Abet bit ^pt&agorrifar
gtljif f AUe, frAgt ber ©erl. SJtec.: tvel >rr ti fommr,
bag tvir von brr 9)pti)agorrtfcbrn ©ittenlebre unb 0*
litif fo tvenige Ueberbieibfel bitten, ba bir ©ef<Md)tc
unb fo virl von frinen pbppft&en, geometrife&rn unb
tbeologifdjen ©prculationen aufbebalten babe ? Wlan
flnne, glaubt er, mit SRetbt pierau* bett ©cplng jit*
pen, bag 93ptbagera< rinrn grogen £ang ju miffed*
fcpafftlicpen Unterfucbungen grpabt pabe. ©irb lejtrrr
babe i(b nirgenbb gdAugnet, fonbrrn virlmebr burtpgt*
benbb betviefen, bag $)ptpagcra< adr tvifftnftpafftlnpe
■Remitnijfe frinrr 3dt in gcp vrreinigt, unb fte snap be*
reicbert babe. Qlllein i<b Uugnt ti, bag bit ©rfcpicptt
unb vide tpeologifepe, metapppftfdje Unb pppftfipe Un»
terfmpungen aufbepatten , ober bag *Pptpagora< felne
©djiUtr bie $peorie brr ©rfrjgrbung gdrbrt babe,
munbtre tnicp aber jugieicp, bag ber SKrt. abermalb bai,
tt?ab icb tmprmaleu erinnert b «be, nitpt beinerft bat,
bag bir ganje ©inrtcptung brr spptpagorrifcpen ©ejefl*
fdufft eine tiefe Aenntnig ber gttlicpen 9?atur brb
5D?ei;fd>en, unb brr SKittel, fit ju vrrvoUfommnen,
anfAnbine. ^ptpagorab grtvflpnte frinr Sreunbe an
rinr fofcbe Stbenbart, bit ailr ©rmapnungtn ju btn
pJuflitpeu unb burgerticben Xugenben AbergAffig macp*
tr. 28enn brr 9tec. bie moralifcbrn ©runbfdjt, (©. 565.)
auf tveltptn ber 9>ptpagorrif<pe ©unb grgrAnbet tvurbe,
uidbt abllugnrt, fo tvirb tr grftepen mufftn, bag gr
virl japlreicper unb and) rrifrr gnb, alb alia iibrigr
wijfenfdtafftltcPt JPenntniffe, bir tvir bem ^3ptbagora<
mit eimger ilBaprfcpeinlicpfrit jueigntn fvnntn. ©ie
©it*
SBcttebe. XXVII
r\
Citttnlt&rt fclngfgtn, tie <Ppt*agot«« ftintn 6*flfcrn
vortrug, unb bit rtadb b<nt jjtngnlfft btl Mriftortltd
aufgaptta jurilcf gtbracfct roar, ift alltrbing* biP auf
bit wenigtn $ragmentt , bit id) in btr britttn SBtplagt
. gtfammltt ijabt, ganj ntrlortn gtgangtn.
6. 554- 3- 17* f* r I*« P* f* f* e
— 555* * *4- f& r Otnoribei f. iDtnopibtP.
ib. * 25. delete, unb.
— 556. * 2. Winter unb f. bit SJftpnung.
— 570. * 1. fiit bit bit f. rotlcfct bit.
— 576. * 9. fit jit fit f. (it bitftlbt.
— 581. * 1. ju ben SfBorten otTt€*^a)cet\ns nannttn:
ftjt bit9?ott: Pl»t. VI. p. 564. de Legibut.
— 593. in btr SRott I* Mnttr f<i)t td) f- nid>t.
— 603 3- 6. Dit jrotptt ^>eriobt non btn SSorttn : aJnt
birfta SJMnnem u. f. ro. big jn ®nbt Itft man fo :
SJJit birftn 9JMnntm unb ifcrtn unmUttlbartn vtad>fol#
gem, btm SfttlifFug unb 3«»o, brm Slnaragorag,
mefrit unb gmptboHtg mug man bad Sfcor btr alttn
UBeltrotifen ©riedjenlanbeg btfdjlitgtn; btnn mit btn
aittfltn ©epfrijltn fSngt fiefc tint ganj ntut 9><riobf,
fowo^l btr ©ritd>ifd>tn ©praefct, al< bet 2Btltrotl>8ptit
unb flbrigtn SS3ifTeufc^a|ften an. -
ib. in btr lt|ttn ^ei(e fflr ^)oliftfltt< f. ^Jofpfrattl..
— 606.3. *7* fat bie C f f. bit.
— 608. * 18. fAr rocil f. bag. - .
— 619. 3 nm *bf*nitt worn Xenopfcantg mug nod) ti<
nigt ‘Hnmtrfungtu rnadjtn. #err lltbtraann in frtntr
SMbpanblung dc Xenophani* decreti* *) Ifgt btc Wit?*
nuugtn btg 3Etncpl;anfg anbftg aug , al< id) , ntQnti
gtn id) rntint 2eftr, bit tint ‘Btrgltic&ung aingtUtn
tvolltn, auf bitft abljanblung oerrotift.
bitten , bit Itjttrt ju Itftn, unb nidjt oljnt ^rufung
btn Qlugfprud) ju tfiun: bag ibr 25trfajT«r bag ©pfttm
btg Jtolopbonifdjen SSBfltrotifrn non alien Stittn angt»
ftbtn ijabt. 3* gtfiebt, bag id) bit ©rbanftn nuine*.
^rtunbeg niebt rid>t f)abtf«ffVn, unb at# aliens ’nigfttti
e# reebt beutlid) bnbe btnfen f5nncn, n>ie tr fta> oorfteiie,
bag Xenop&antg bit ©otlf)eit »on btr SBelt unttrfait*
but.
•) Biblioth. Phil. Tol. W. p. 150. 8c %
Digitized by Google